Y ü k s e k   K o l e s t e r o l :   N e d e n l e r i ,   B e l i r t i l e r i   v e   V ü c u d a   E t k i l e r i

Yüksek kolesterol birçok diğer tıbbi sorunla sıkı bir şekilde ilişkilidir. Bu, ciddi problemlerin başlamasına neden olabileceği anlamına gelir (örneğin koroner arter hastalığı gibi). Ancak aynı zamanda diğer hastalıkların sonucu olarak da ortaya çıkabilir, özellikle vücudunuzda iltihaplanmayı tetikleyen hastalıklarda (örneğin lupus gibi). Yüksek kolesterolü olan kişiler sıklıkla yüksek tansiyon geliştirirler.

Yüksek Kolesterol Nedir?

Yüksek kolesterol, kanınızdaki yağlar (lipidler) miktarının fazla olduğu bir durumdur. Aynı zamanda hiperlipidemi veya hiperkolesterolemi olarak da adlandırılır.

Vücudunuzun işlev görebilmesi için yeterli miktarda yağa ihtiyacı vardır. Fakat eğer çok fazla yağa sahipseniz, vücudunuz bunların hepsini kullanamaz. Ekstra yağlar damarlarınızda birikmeye başlar. Kanınızdaki diğer maddelerle birleşerek plak oluştururlar (yağlı birikintiler).

Bu plaklar uzun süre belirti vermeden yıllarca sorun yaratmayabilir, ancak zamanla sessizce arterlerinizde daha da büyür. İşte tedavi edilmemiş yüksek kolesterolün tehlikeli olmasının sebebi budur. Kanınızdaki ekstra yağlar, plakları habersizce büyütmeye yardımcı olur. Yüksek kolesterolünüz olduğunu ancak bir kan testi ile öğrenebilirsiniz.

Lipid paneli olarak adlandırılan bir kan testi, kanınızdaki dolaşan yağ miktarını belirler. Yüksek kolesterol olarak kabul edilen değerler, yaşınıza, cinsiyetinize ve kalp hastalığı geçmişinize bağlı olarak değişiklik gösterir.

İyi Kolesterol ile Kötü Kolesterol Arasındaki Fark

Çeşitli türde lipitler bulunmaktadır. Muhtemelen duyduğunuz başlıca türler "iyi kolesterol" ve "kötü kolesterol" olarak adlandırılır.

İyi kolesterol, yüksek dansiteli lipoprotein (HDL) olarak adlandırılır. "H" harfini "yardımcı" anlamında düşünebilirsiniz. HDL'leriniz kolesterolü karaciğerinize taşır. Karaciğeriniz kolesterol düzeylerinizi dengelemektedir. Vücudunuzun ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli miktarda kolesterol üretir ve geri kalanını uzaklaştırır. Kolesterolü karaciğerinize taşıyacak yeterli miktarda HDL'ye sahip olmanız gerekir. Eğer HDL düzeyiniz çok düşükse, kanınızda dolaşan kolesterol miktarı fazla olacaktır.

Kötü kolesterol, düşük dansiteli lipoprotein (LDL) olarak adlandırılır. Bu, damarlarınızda plak oluşmasına neden olan suçludur. Çok fazla LDL'ye sahip olmak zamanla kalp hastalığına yol açabilir.

Kolesterolünüzü Ne Zaman Kontrol Ettirmelisiniz?

Yüksek kolesterol çocukluk veya ergenlik döneminde başlayabilir. Bu nedenle, güncel yönergeler çocukluk çağında taramalara başlama önermektedir.

• Dişi cinsiyete atanmış kişiler (AFAB): 55 yaşına kadar her beş yılda bir kontrol ettirin. 55 ila 65 yaş arasında ise her bir ila iki yılda bir kontrol yaptırın. 65 yaşından sonra her yıl kontrol ettirin.
• Erkek cinsiyete atanmış kişiler (AMAB): 45 yaşına kadar her beş yılda bir kolesterolünüzü kontrol ettirin. 45 ila 65 yaş arasında ise her bir ila iki yılda bir kontrol yaptırın. 65 yaşından sonra her yıl kontrol ettirin.
• Çocuklar ve gençler: 9 yaşından itibaren her beş yılda bir kolesterolünüzü kontrol ettirin. Ebeveynlerinin yüksek kolesterolü veya kalp problemleri geçmişi olan çocuklar daha erken yaşlarda kontrol yaptırmaya başlayabilirler.

Bunlar genel yönergelerdir. Sağlık uzmanınız sizin için en uygun olanı tartışacaktır. Örneğin, 20'li yaşlarında yüksek kolesterol değerleri olan biri bir süre boyunca yıllık testlere ihtiyaç duyabilir. Diğer kalp hastalığı risk faktörlerine sahip kişiler de daha sıkı testler gerektirebilir.

Yüksek Kolesterolün Nedenleri

Yüksek kolesterolün nedenleri arasında yaşam tarzı faktörleri ve genetik etmenler yer almaktadır. Yaşam tarzı faktörleri şunları içerir:

• Sigara içme ve tütün kullanımı: Sigara içmek "iyi kolesterol"ünüzü (HDL) düşürür ve "kötü kolesterol"ünüzü (LDL) yükseltir.
• Yoğun stres altında olmak: Stres, vücudunuzun kolesterol üretmesine yol açan hormonal değişiklikleri tetikler.
• Alkol tüketimi: Vücudunuzda aşırı alkol, toplam kolesterol seviyenizi yükseltebilir.
• Yeterince hareket etmemek: Aerobik egzersiz gibi fiziksel aktivite, kolesterol değerlerinizi iyileştirir. Eğer masa başı bir işiniz var veya boş zamanlarınızda çok oturuyorsanız, vücudunuz yeterli miktarda "iyi kolesterol" üretmeyebilir.
• Beslenme düzeni: Bazı besinler kolesterol seviyenizi yükseltebilir veya düşürebilir. Sağlık uzmanlarınız bazen beslenme değişiklikleri veya bir beslenme uzmanıyla görüşme önerir.

Yüksek Kolesterolün Belirtileri

Yüksek kolesterol, çoğu insan için herhangi bir belirtiye neden olmaz. Maraton koşucusu bile olsanız, yüksek kolesterolünüz olabilir. Yüksek kolesterolün diğer sorunlara yol açması durumuna kadar herhangi bir belirti hissetmeyeceksiniz.

Yüksek kolesterol, periferik arter hastalığı, yüksek tansiyon ve felç gibi durumların riskini artırır. Yüksek kolesterol, diyabeti olan kişiler arasında yaygındır.

Yüksek Kolesterol Vücudumuzu Nasıl Etkiler?

Zamanla, yüksek kolesterol damarlarımızın içinde plak birikimine yol açar. Bu plak birikimi arteriyoskleroz olarak adlandırılır. Arteriyosklerozu olan kişiler birçok farklı tıbbi durum riski ile karşı karşıya kalır. Çünkü kan damarlarımız vücudumuz boyunca önemli bir işlev görür. Dolayısıyla, kan damarlarınızda bir sorun olduğunda etkileri yayılır.

Kan damarlarınızı, vücudunuz boyunca kanın akmasını sağlayan karmaşık bir boru ağı gibi düşünebilirsiniz. Plak, evinizdeki boruları tıkayan ve duş giderinizi yavaşlatan kir gibi bir şeydir. Plak, kan damarlarınızın iç duvarlarına yapışır ve kanın ne kadar akabileceğini sınırlar.

Yüksek kolesterolünüz olduğunda, kan damarlarınızın içinde plak oluşur. Tedavi almadığınız sürece, plak giderek büyür. Plak büyüdükçe, kan damarlarınız daralır veya tıkanır. Kısmen tıkanmış bir gider gibi, kan damarlarınız uzun süre çalışabilir. Ancak beklenen verimlilikte çalışmazlar.

Yüksek kolesterol, hangi kan damarlarının tıkalı olduğuna bağlı olarak diğer tıbbi durumlar riskini artırır.

Koroner arter hastalığı (KAH)

Koroner arter hastalığı (KAH) aynı zamanda koroner kalp hastalığı (KKH) veya iskemik kalp hastalığı olarak da adlandırılır. İnsanlar "kalp hastalığı" terimini kullandığında genellikle KAH'ı kastediyorlar.

KAH, arteriyosklerozun koroner arterlerinizi etkilediği zaman meydana gelir. Bu damarlar kanı kalbinize taşırlar. Kalbiniz yeterince kan almadığında, zayıflar ve düzgün çalışmayı durdurur. KAH, kalp krizi veya kalp yetmezliğine yol açabilir.

Birçok insanın bilmediği şey, KAH'ın genç yaşlardaki kişileri de etkileyebileceğidir. Aslında, KAH'dan ölen kişilerin yaklaşık 5'te 1'i 65 yaşın altındadır. Bu nedenle, genç yaşta kolesterolünüzü kontrol ettirmenin önemli olduğu çoktur. Zamanla, plak koroner arterlerinizde sessizce birikir. Birçok insan bunun farkında olmaz, ta ki göğüs ağrısı (anjina) veya kalp krizinin diğer bir belirtisi ortaya çıkana kadar.

Karotis arter hastalığı

Arteriyoskleroz karotis arterlerinizi etkilediğinde, buna karotis arter hastalığı denir. Karotis arterleriniz büyük, ön beyninize kan taşıyan damarlardır. Plak bu arterleri daralttığında, beyniniz yeterince oksijenle zengin kan alamaz.

Karotis arter hastalığı, geçici iskemik atak (TIA veya "mini inme") veya inme ile sonuçlanabilir.

Periferik arter hastalığı (PAH)

Arteriyoskleroz bacaklarınızdaki veya kollarınızdaki damarları etkilediğinde, buna periferik arter hastalığı (PAH) denir. Bacaklarınız ve kollarınızdaki damarlar "periferik" olduğu için, kalbinizden ve vücudunuzun merkezinden uzaktadırlar. PAH genellikle bacaklarınızda daha yaygındır, ancak kollarınızda da meydana gelebilir.

PAH, genellikle hiçbir belirtiye yol açmadığından tehlikeli bir durumdur. Bir periferik arter en az %60 oranında tıkalı olduğunda, nihayet belirtileri hissedebilirsiniz. Belirgin bir belirti aralıklı topallamadır. Bu, etrafta dolaşırken başlayan ancak dinlenirken duran bir bacak kramplarıdır. Arterinizdeki büyüyen plak nedeniyle oluşan azalmış kan akışının bir işaretidir.

PAH bacaklarınızda ve ayaklarınızda büyük sorunlara yol açabilir, aynı zamanda vücudunuzun diğer bölgelerinde de sorunlara yol açabilir. Çünkü tüm kan damarlarınız, kardiyovasküler sisteminiz aracılığıyla birbirine bağlıdır. Bu nedenle, bir alandaki plak birikimi, tüm "boru ağınızı" yavaşlatır.

PAH, koroner arter hastalığı (KAH) ile aynı şey değildir, ancak iki durum birbiriyle ilişkilidir. Bir durumu olan kişilerin diğer bir durumu da olma olasılığı yüksektir. Hem PAH hem de KAH, birçok aynı risk faktörüne sahiptir.

Yüksek tansiyon

Yüksek tansiyon (hipertansiyon) ve yüksek kolesterol birbirine bağlıdır. Kolesterol plakları ve kalsiyum, damarlarınızın sertleşmesine ve daralmasına neden olur. Sonuç olarak, kalbinizin bu damarlardan kanı pompalamak için daha zorlanması gerekir. Sonuç olarak, tansiyonunuz yükselir.

Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol, kalp hastalığının en büyük nedenlerinden ikisidir. Türkiyede'de, 15 yaş ve üzeri bireylerde koroner kalp hastalığı sıklığı erkeklerde %3,8, kadınlarda ise %2,3 olarak tespit edilmiştir.

Sağlık uzmanınız tarafından verilen ilaçlar çok yardımcı olabilir, ancak yaşam tarzı değişiklikleri bu ilaçların en iyi şekilde çalışmasına yardımcı olabilir. Hem yüksek kolesterolü hem de yüksek tansiyonu yönetmek için yaşam tarzı değişiklikleri önemlidir. Bazı değişiklikler şunları içerir:

• Sigara ve tütün ürünleri kullanmayı bırakın: Sigara, kalp hastalığı ve kan damarı problemleri için önde gelen risk faktörlerindendir.

• Daha az sodyum (tuz) tüketin: Bazı yiyeceklerde gizli tuz içeriği olabilir. Mağazada etiketleri okumak önemlidir. Bazı restoranlar menü öğelerinin besin değeri bilgilerini paylaşabilirler.

• Daha az kızarmış ve işlenmiş yiyecekler tüketin: Bu, paketlenmiş tatlılar ve atıştırmalıkları içerir.

• Daha az doymuş yağ ve trans yağ tüketin: Fast food yemekleri her ikisini de yüksek miktarlarda içerebilir. Ancak resmi restoranlarda pişirme yöntemlerine bağlı olarak doymuş yağ içeriği yüksek olabilir.

Kolesterol Düzeylerini Etkileyen Tıbbi Sorunlar Nelerdir?

Tıbbi sorunlar ve kolesterol arasında iki yönlü bir ilişki vardır. Yüksek kolesterol, ateroskleroz gibi tıbbi sorunlara neden olabilir. Ancak bazı tıbbi durumlar da yüksek kolesterol riskinizi artırabilir. İşte kolesterol düzeylerinizi etkileyebilecek bazı durumlar:

Kronik böbrek hastalığı (KBH)

Kronik böbrek hastalığı (KBH) olan kişiler, koroner arter hastalığı geliştirme riskiyle karşı karşıyadır. Çünkü KBH, arterlerinde plak oluşumunu daha hızlı bir şekilde sağlar. Erken evre KBH'ye sahip kişilerin, böbrek hastalığından daha çok kalp hastalığından ölme olasılığı daha yüksektir.

KBH, kanda daha fazla trigliserit (bir tür yağ) olmasına neden olur. Aynı zamanda çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL) kolesterolünüzü artırır. VLDL, trigliseritleri taşıyan parçalardır. Öte yandan, KBH "iyi kolesterol" (HDL) seviyelerinizi düşürür ve HDL'lerinizin beklenildiği gibi çalışmasını engeller. KBH ayrıca "kötü kolesterol" (LDL) parçacıklarının yapısını değiştirir, böylece daha fazla zarar verir.

HIV

HIV'li kişiler, HIV'siz kişilere göre kalp krizi veya felç geçirme olasılığı neredeyse iki kat daha fazladır. Araştırmacılar eskiden bu yüksek riskin HIV ilaçlarından (antiretroviral tedavi) kaynaklandığını düşünüyordu. Bu ilaçların bir kişinin kolesterol düzeylerini yükselttiğine inanıyorlardı. Ancak daha yeni araştırmalar, suçlunun aslında bir kişinin bağışıklık sistemi olduğunu gösteriyor.

HIV'iniz yönetiliyor olsa bile, bağışıklık sisteminiz hala aktif olabilir. Bu, vücudunuzu kronik iltihaplanma durumuna sokar. Bu iltihaplanma plak oluşumunu ve aterosklerozu tetikler.

İyi haber, HIV'li kişilerin daha uzun süre yaşamasıdır. Ancak bu, kalp hastalığı gibi kronik hastalıkların onları nasıl etkilediğini araştırmak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyar.

Tiroid hastalığı

Tiroid hastalığına sahip olmak kolesterol düzeylerinizi etkileyebilir. Çünkü tiroid hormonu, vücudunuzun lipitleri (yağları) nasıl işlediğini etkiler. Etki, sahip olduğunuz tiroid hastalığı türüne bağlıdır.

• Hipotiroidizm: Bu durum vücudunuzun yeterli miktarda tiroid hormonu üretememesine neden olur. Ayrıca kolesterol düzeylerinizin yükselmesine neden olur. Bu durumda, tiroid hastalığı tedavisi kolesterol düzeylerinizi düşürebilir. Ancak kolesterolünüzü ideal aralığa getirmek için hala statin ilaçları almanız gerekebilir. Sağlık uzmanınız sizin için en uygun olanı tartışacaktır.

• Hipertiroidizm: Bu durum vücudunuzun fazla miktarda tiroid hormonu üretmesine neden olur. Bu durumun tedavisinde kullanılan ilaçlar kolesterol düzeylerinizi (toplam, LDL ve HDL) yükseltebilir. Eğer hipertiroidizm tedavisi görüyorsanız, kolesterolünüzü nasıl yöneteceğinizi sağlık uzmanınızla konuşun.

Araştırmacılar tiroid hastalığı ile kalp hastalığı arasındaki bağlantıları keşfetmeye devam ediyor. Bazı çalışmalar, tiroid hastalığının kolesterol veya plak birikimi ile ilgisi olmayan kalp problemlerine neden olabileceğini göstermektedir. Örneğin, hem hipertiroidizm hem de hipotiroidizm bir kişinin kalp yetmezliği riskini artırabilir.

Lupus

Lupusu olan kişiler genellikle "kötü kolesterol" (LDL, VLDL) ve trigliseritlerin daha yüksek seviyelerine sahiptir. Aynı zamanda "iyi kolesterol" (HDL) seviyeleri daha düşüktür. Aktif lupusu olan kişiler, iyi yönetilen (sessiz) lupusu olanlara kıyasla yüksek kolesterol riskiyle karşı karşıya kalır.

Lupus, koroner arter hastalığı geliştirme riskinizi artırır. Çünkü lupus vücudunuzun kronik iltihaplanma durumunda olmasına neden olur. Bu iltihaplanma arterlerinizde daha hızlı plak birikimine yol açar.

Polikistik over sendromu (PKOS)

Polikistik over sendromu (PKOS) olan kişiler kalp hastalığı riskiyle daha yüksek risk altındadır. Bu risk yaşlandıkça daha da artar. PKOS, diyabet ve yüksek tansiyon gibi birçok kalp hastalığı risk faktörünün riskini artırır. PKOS olan kişilerin "kötü kolesterol" (LDL) seviyeleri ve "iyi kolesterol" (HDL) seviyeleri daha düşüktür.

Diyabet Mellitus

Diyabet mellitus (Tip 1 diyabet ve Tip 2 diyabet), koroner arter hastalığı ve periferik arter hastalığı için riskinizi ikiye katlar. Diyabet, HDL seviyelerinin düşük ve trigliserit ve LDL seviyelerinin yüksek olduğuyla ilişkilidir.

Tip 2 diyabet olan kişilerin yaklaşık yedisinde yüksek trigliserit seviyeleri, yüksek "küçük yoğunluklu" LDL seviyeleri ve düşük HDL seviyeleri ile ilişkili diyabetle ilgili dislipidemi tanısı konulur. "Küçük yoğunluklu" LDL, arter duvarınıza kolayca girebilecek özel bir kolesterol proteinidir ve zarara neden olabilir. Kanınızda çok fazla küçük yoğunluklu LDL olması plak oluşumuna yol açabilir.

Araştırmacılar, diyabetin ve kalp hastalığı arasındaki ilişkiyi keşfetmeye devam ediyor.

Kolesterolümü Nasıl Düşürebilirim?

Kolesterolünüzü düşürmenin en iyi yolunu sağlık uzmanınızla konuşun. Bazı insanlar sadece doymuş yağ tüketimini azaltma gibi basit yaşam tarzı değişiklikleri yapmaya ihtiyaç duyar. Diğerleri yaşam tarzı değişikliklerine ek olarak ilaç kullanabilir. Kolesterol düzeylerini etkileyen tıbbi durumları olan kişiler daha karmaşık bir yaklaşım gerektirebilir. Sağlık uzmanınıza tıbbi geçmişinizi, aile geçmişinizi ve yaşam tarzı faktörlerini anlatın. Birlikte, kolesterol düzeylerinizi düşürmek için bir plan oluşturacaksınız.

Unutmayın ki hatta en iyi planların işe yaraması zaman alır. Ve hepimizin düşüşleri vardır. Zorlanmanız normaldir ve bir planın işe yaramadığını söylemek de normaldir. Bazen en katı yaşam tarzı değişiklikleri bile kolesterol düzeylerinizi yeterince düşürmeyebilir. Çünkü vücudunuzun çoğu kolesterolü karaciğeriniz üretir. Bu nedenle, kontrolünüz dışında birçok diğer faktör devreye girer ve akşam yemeğinizde ne olduğuyla ilgisi yoktur.

Her şeyi adım adım ele alın ve yüksek kolesterolün kişisel bir başarısızlık olmadığını unutmayın. Bu, vücudunuzun içinde sessizce meydana gelen birçok küçük değişikliğin sonucudur. Kontrol edebileceğiniz şeyleri ele alın, ancak ilaçlar ve diğer tıbbi müdahaleler, boşlukları doldurmak için oradadır.